St Dwynwen

Mae’r llain gul o dir sy’n sefyll ar derfyn traeth braf yn ymyl Cwningar Niwbwrch yn lle delfrydol i gael picnic mewn tywydd braf – ond yn lle hefyd i godi calon yn ystod gwyntoedd oer y gaeaf. Mae ei thwyni tywod, creigiau mawr a’i chasgliad o adeiladau hanesyddol yn ei gwneud yn lle delfrydol ar gyfer prynhawn o chwilio a darganfod.

Enwir Ynys Llanddwyn ar ôl Santes Dwynwen, a giliodd i’r ynys yn gynnar yn y bumed ganrif pan roedd hi’n glaf o gariad. Roedd hi wedi disgyn mewn cariad gyda llanc o’r enw Maelon, ond roedd ei thad, y Brenin Brychan, am iddi briodi rhywun arall. Yn ôl y chwedl, ymwelodd angel â hi, gan roi iddi ddiod hud; o ganlyniad, iachawyd ei chalon ddrylliedig – a throwyd Maelon yn dalp o rew.

Yna, fe roddwyd iddi dri dymuniad.  Yn gyntaf, dymunodd fod Maelon yn cael ei ddadrewi; yn ail, dymunodd y byddai gwir gariadon yn cael gwireddu eu breuddwydion; ac yn olaf, dymunodd i beidio byth â phriodi. Yna, cysegrodd ei bywyd i Dduw, gan fyw ar yr Ynys nes iddi farw yn 465AD.

Daeth Dwynwen yn adnabyddus fel nawddsant cariadon – ac aeth pobl ar bererindod i ymweld â’i ffynnon sanctaidd ar yr ynys. Yn ôl y sôn, roedd yn bosib darogan ffyddlondeb cariad neu gymar trwy edrych ar symudiadau rhai o’r llyswennod a oedd yn byw yn y ffynnon. Byddai’r ferch yn gwasgaru briwsion bara a gosod ei hances ar wyneb y dŵr. Os cyffrowyd y dŵr gan y llyswennod, yna, byddai’r cariad yn ffyddlon iddi.

Byddai ymwelwyr yn gadael rhoddion yn ei chysegrfa – ac roedd yr ynys mor boblogaidd fel man pererindota, cynyddodd mewn cyfoeth nes iddo fod y lle cyfoethocaf yn yr ardal yn ystod y cyfnod Tuduraidd. Defnyddiwyd yr arian i adeiladu capel o faint sylweddol yn ystod yr unfed ganrif ar bymtheg, ar safle capel gwreiddiol Dwynwen. Mae adfeilion y capel hwn i’w gweld hyd heddiw.

O’r bwrdd gwybodaeth mawr, cymerwch y llwybr amlwg ar hyd yr ynys i gyrraedd olion y capel.