Teilo Sant, Llanddowror
Ym 1716 penodwyd Griffith Jones yn offeiriad yma gan ‘Good’ Syr John Philipps o stad Castell Pictwn, a oedd yn berchen ar eiddo’r pentref.
Taith Goleuni Sir Gâr
Taith yrru, yn cychwyn yn Llanddowror ac yn gorffen yn Llandyfaelog, yn darganfod yr eglwysi sy’n gysylltiedig â gwelliant cyflym mewn llythrennedd ar draws Cymru yn ystod ‘Oes Oleuedigaeth’ Ewrop.
Yn y 18fed ganrif dechreuodd yr athro ysgol a'r offeiriad Griffith Jones hyfforddi athrawon yn ei gartref yn Llanddowror fel y gallent dreulio dau neu dri mis yr un mewn gwahanol blwyfi yn dysgu plant o deuluoedd tlawd gwledig sut i ddarllen. Lledaenodd y cysyniad o ‘Gylchredeg Ysgolion Elusennol’ yn gyflym, ac o fewn ychydig ddegawdau roedd Cymru wedi dod yn un o genhedloedd mwyaf llythrennog Ewrop.
Darganfu Griffith Jones y gallai plant ac oedolion ddysgu darllen yn ddigon annibynnol mewn dau neu dri mis yn unig, pe bai’n dysgu yn Gymraeg. Ar gyfer deunyddiau darllen defnyddiodd y Beibl, catecism eglwys a'r llyfr gweddi gyffredin.
Bu llawer o bobl eraill yn chwarae rhan yn y stori ryfeddol hon, gan gynnwys Madam Bevan a Peter Williams, yr anniddig, y gwnaeth eu fersiwn fforddiadwy o’r Beibl sicrhau bod deunydd darllen Cymraeg yn y rhan fwyaf o gartrefi Cymru.
Cododd yr ysgolion hefyd statws y Gymraeg, dylanwadodd ar litwrgi eglwysig, cynorthwyodd ddatblygiad y diwydiant argraffu Cymreig ac atgyfnerthu’n anfwriadol yr hyn a ddaeth yn ddiweddarach yn eglwys Bresbyteraidd Gymraeg.
Datblygwyd y llwybr hwn gan Gymdeithas Hynafiaethol Sir Gaerfyrddin a HistoryPoints
Ym mhob lleoliad mae cod QR yn cysylltu eich ffôn i dudalen we am y lleoliad hwnnw.
Yn ôl i'r dudalen llwybrauto
Eglwysi ar y llwybr
Bydd y dolenni yn mynd â chi naill ai i dudalen yr eglwys ar ein gwefan neu’r dudalen Pwyntiau Hanes manwl am ragor o wybodaeth.
St Margaret, Eglwys Gymyn
Saif yr eglwys o fewn yr hyn a oedd yn fryngaer driphlyg o'r Oes Efydd (2000CC-650CC). Mae’n cynnwys beibl ‘Peter Williams’ mawr, a gyflwynwyd yn wreiddiol gan Madam Bridget Bevan.
Capel Coffa Peter Williams, Pentywyn
Adeiladwyd y capel hwn gan y Methodistiaid Calfinaidd, ger traeth Pentywyn, yn 1896 ac fe'i cysegrwyd i Peter Williams (1723-1796).
Sant Martin, Lacharn
Yn 1709, daeth Griffith Jones yn gurad ac yn athro ysgol yma. Daeth ei bregethu mor enwog fel ei fod yn denu cynulleidfaoedd o hyd at 3,000, felly byddai'n aml yn pregethu y tu allan i'r eglwys.
Capel Heol Dŵr, Caerfyrddin
Adeiladwyd y capel hwn yn 1831 ar y safle lle’r oedd yr athro gweledigaethol Peter Williams wedi agor ei dŷ i addolwyr Anghydffurfiol yn y 18fed ganrif.
Maelog Sant, Llandyfaelog
Yn y fynwent mae bedd yr arweinydd Methodistaidd Peter Williams, a ysbrydolwyd gan Griffith Jones.
Revd Griffith Jones
Ganed Griffith Jones yn 1683. Fe'i cofir fel 'seren y bore' y deffroad yng Nghymru.
Yn ieuanc penderfynodd fyned i'r eglwys. Daeth yn ddiacon yn 1708 o ddwylo Esgob Tyddewi a daeth yn offeiriad y flwyddyn ganlynol. Daeth yn gurad yn Nhalacharn yng Nghaerfyrddin ac yn 1711 daeth yn ficer Llandilo-Abercowyn.
Jones yn fwyaf cofiadwy am ei waith addysgiadol gydag Ysgolion Cylchynol Cymru. Daeth dynion a merched o bob oed i'r ysgolion a dysgodd rhai rhieni gartref yr hyn a ddysgwyd i'w plant yn yr ysgol.
©CrownCopyright2020
Eglwysi eraill sir Gaerfyrddin
Darganfyddwch eglwysi a chapeli eraill yn Sir Gaerfyrddin gan ddefnyddio ein map.
Ffordd Cymru
Darganfyddwch fannau cysegredig rhyfeddol; datgodio eu celf a phensaernïaeth, datgelu eu hanesion cudd a mynd ar deithiau ysbrydoledig o ddarganfod o amgylch Ffordd Cymru newydd.