Sant Mair
Tal y Llyn, Anglesey
Mae eglwys St Mair, Tal y Llyn yn sefyll mewn mynwent helaeth iawn, ac oherwydd hyn mae’n ymddangos yn fechan iawn.
Yn ôl yr hanes, Sant Peulan ei hun a fu’n gyfrifol am sefydlu’r eglwys yn y chweched ganrif, er nad oes unrhyw ran o’r adeilad o’r cyfnod hwnnw wedi goroesi. Prif nodwedd yr eglwys yw ei bedyddfaen. Mae’n dyddio o hanner cyntaf yr unfed ganrif ar ddeg, ac mae bron yn sicr ei fod wedi dod o’r un gweithdy â bedyddfeini Heneglwys a Llaniestyn, ac un o’r croesau Celtaidd sylweddol sydd bellach ym Mhriordy Penmon.
Yn ôl awgrym Peter Lord, allor oedd y bedyddfaen hwn yn wreiddiol, ac os yw hyn yn wir, ‘mae’n allor unigryw yng Nghymru, yn wir ym Mhrydain, gan ei bod wedi goroesi o’r cyfnod cyn Normanaidd’.